Ρεμπέτικο: Μία αναδρομή στον 20ο αιώνα

Ο όρος «ρεμπέτικο» επινοήθηκε τη δεκαετία του 1960 προκειμένου να ενταχθούν και τραγούδια που δεν είχαν κάποια συγγένεια μεταξύ τους, όπως τα προγενέστερα τραγούδια, δηλαδή τα τραγούδια πριν το 1920, τα σμυρναίικα και άλλα. Οι ρεμπέτες τα τραγούδια τους τα θεωρούσαν λαϊκά. Όμως, το λαϊκό τραγούδι είναι μία πολύ ευρεία έννοια, γιατί περιέχει και άλλες κατηγορίες τραγουδιών, όπως οι καντάδες στα Επτάνησα, ενώ το ρεμπέτικο είναι μία συγκεκριμένη κατηγορία. Το «ρεμπέτικο» ως όρος είναι πιο συγκεκριμένος από τον όρο «λαϊκό». Βέβαια, το λαϊκό έχει συνδεθεί, σήμερα, με το ρεμπέτικο, οπότε αυτοί οι δύο όροι ταυτίζονται.

Τι σημαίνει, όμως, ρεμπέτικο; Από που προέρχεται ο όρος; Είναι από τις πιο συχνές ερωτήσεις που κάνουν όλοι.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει απάντηση. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές εικασίες. Άλλοι λένε ότι προέχεται από μία ισπανική λέξη, άλλοι λένε από μία βενετική λέξη, άλλοι λένε από ένα μεσαιωνικό ρήμα. Οι περισσότεροι, ωστόσο, εικάζουν ότι προέρχεται από την τουρκική λέξη “ribat”. Είναι, όμως, εικασίες.

Το ρεμπέτικο άρχισε ουσιαστικά μετά την μικρασιατική καταστροφή, όπου σε συνεργασία οι Μικρασιάτες πρόσφυγες με τους γηγενείς το απογείωσαν. Και γι’ αυτό το λόγο μέχρι το 1935 περίπου κυριαρχούσε το σμυρναίικο στοιχείο.

ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΜΕΤΑΞΑ

Το 1936, με την δικτατορία του Μεταξά,  το ρεμπέτικο λογοκρίθηκε. Λογοκρίθηκε, γιατί  όπως το αποκαλούσε ο Μεταξάς ήταν χασικλίδικα τραγούδια, αλλά κυρίως λογοκρίθηκε για να ξεχαστεί η μικρασιατική καταστροφή, δηλαδή θεωρούσε, ο Μεταξάς, ότι αν τα απαγόρευε οι Έλληνες θα ξεχνούσαν τι είχε συμβεί λίγα χρόνια πριν…

Όσοι ξεκίνησαν να ασχολούνται εκείνη την εποχή με το ρεμπέτικο, όπως για παράδειγμα ο Τσιτσάνης, έγραφαν τραγούδια χωρίς να αναφέρονται σε φυλακές, σε χασίς, σε τεκέδες κλπ. Έτσι, άνοιξε η θεματολογία του ρεμπέτικου και από εκεί που το άκουγαν «οι μάγκες», δηλαδή όσοι ήταν στο περιθώριο, άρχισε να το ακούει όλη η κοινωνία. Και σε αυτό συνέβαλε πολύ ο Βασίλης Τσιτσάνης, γιατί υπήρξε αυτή η προσωπικότητα που οδήγησε το ρεμπέτικο να το ακούει όλη η κοινωνία. Και γι αυτό για πολλούς, ο Β. Τσιτσάνης, θεωρείται ο «Πατριάρχης του Λαϊκού».

1940 και μετά

Για τα επόμενα χρόνια το λαϊκό τραγούδι το ακούει όλη η κοινωνία, όλες οι κοινωνικές τάξεις. Εμφανίζονται νέα πρόσωπα που άφησαν ο καθένας το δικό του αποτύπωμα στη μουσική, όπως η Μπέλλου, η Νίνου, αλλά και νέοι στιχουργοί, όπως η Παπαγιαννοπούλου, ο Μητσάκης κ.α.

Έτσι, γράφονται τραγούδια για την αγάπη, για μικρά ασήμαντα πράγματα, αλλά πολλά λαϊκά αποτελούν τα τραγούδια – ρεπορτάζ, καθώς περιγράφουν γεγονότα ή συμβάντα που έγιναν εκείνη την εποχή.

1960

Είναι η δεκαετία που τα παλιά ρεμπέτικα ξανά έρχονται στο προσκήνιο και οι δισκογραφικές εταιρίες ξανά ηχογραφούν ρεμπέτικα. Έτσι, το παλιό ρεμπέτικο έρχεται κοντά στον κόσμο και με αυτόν τον τρόπο οι παλιοί συνθέτες και στιχουργοί γίνονται γνωστοί, που πολλοί να μην τους ήξεραν.

1970 -1980

Το ρεμπέτικο εκείνη την εποχή ξεκινούν να το μελετούν διάφοροι λαογράφοι, να ιδρύονται μουσεία και να γυρίζονται διάφορες σειρές, ταινίες και εκπομπές με επίκεντρο το ρεμπέτικο. Μπορεί σε αυτές τις δύο δεκαετίες να πέθαναν μεγάλες μορφές του ρεμπέτικου (Βαμβακάρης 1972, Χιώτης 1970, Τσιτσάνης 1984), ωστόσο δεν εξαφανίστηκε, συνεχίστηκε να ακούγεται και ακούγεται μέχρι σήμερα.

Κλείνοντας, μπορεί να πέθαναν σπουδαίες φυσιογνωμίες του ρεμπέτικου, όμως το ρεμπέτικο θα είναι ζωντανό, γιατί μέσα από τα ρεμπέτικα αντανακλά μία πολύ διαφορετική εποχή…από πολλές απόψεις.